Zaterdagochtend, na de dag van mijn promotie. Ik ben doctor. Wat een overweldigend en heerlijk gevoel na vijf jaar hard werken. De afgelopen weken waren vol van drukte en spanning, niet in het minst vanwege alle media-aandacht. Wat natuurlijk prachtig is, want ik vind het juist belangrijk dat mijn onderzoek benaderbaar is en dat het iets toevoegt aan het publieke debat.
Aan de andere kant is er nu één ding dat blijft wringen. Waarvan ik vrees dat het een indruk wekt die ik niet wil achterlaten. Dus vandaar dat ik, nog een beetje murw van de heftigheid van de afgelopen dagen, dat even wil rechtzetten. Het lijkt misschien alsof ik met mijn computationele methodes bewijs dat er geen verschillen zijn tussen de werken van vrouwelijke en mannelijke literaire auteurs. Dat ligt in de werkelijkheid wat genuanceerder. Omdat ik niet verwacht dat iedereen nu daadwerkelijk mijn proefschrift gaat lezen – het is nogal een dik boek – zal ik hier even samenvatten wat heb gevonden.
De computer en genderverschillen
Uit het onderzoek dat ik met mijn collega Andreas van Cranenburgh deed, komen twee belangrijke punten naar voren. Eén. Als je de computer laat raden, op basis van de 401 bestsellers die wij onderzochten in The Riddle of Literary Quality, of de auteur van een roman een vrouw of een man is, dan lukt dat best aardig. In die lijst zitten ongeveer evenveel vrouwelijke als mannelijke auteurs en bevat literaire fictie, spannende boeken en romantiek. Maar als je dezelfde computer daarna 50 genomineerden voor de Libris Literatuur Prijs en AKO Literatuurprijs laat raden, dan zie je dat dat een stuk minder goed lukt. Met andere woorden: veel ‘genderverschillen’ in fictie worden meer door genre veroorzaakt dan door het gender van de auteur. Dat betekent niet dat er geen verschillen te vinden zijn tussen de vrouwelijke en mannelijke auteurs in die 50 romans.
Verschil én grote overlap
Dat brengt me bij punt 2. We onderzochten de verschillen die de computer vond voor de vrouwelijke en mannelijke auteurs, en zagen het volgende. Ja, je vindt wel wat verschillen. Maar: die worden mede veroorzaakt door outliers, dus enkele romans die veel meer gebruik maken van een bepaald onderwerp of stijl dan de andere romans. We lieten de computer (min of meer) onderwerpen identificeren in de romans. Dan zie je dat een onderwerp met militaire woorden sterker voorkomt bij mannelijke auteurs dan bij vrouwelijke auteurs. En een onderwerp dat te maken heeft met gezinsleven meer bij vrouwelijke auteurs.
Maar als je dan gaat kijken hoe elk van de romans scoort op die onderwerpen (zie figuur hieronder), dan zie je het volgende: er zijn een paar romans door mannelijke auteurs die dat militaire onderwerp veel gebruiken. Er zijn een paar romans door vrouwelijke auteurs (en 1 mannelijke auteur) die dat gezinslevenonderwerp veel gebruiken. De rest van de romans is een grote brei die je niet uit elkaar kunt trekken. En de meeste romans door mannelijke auteurs (23 van de 26) gebruiken het gezinslevenonderwerp méér dan het militaire onderwerp. De gemiddeldes over de groepen worden dus voor een belangrijk deel uit elkaar getrokken door een paar extreme scores.
Mijn conclusie: doordat we graag de verschillen benadrukken, en niet naar de overlap kijken, wekken we de indruk dat het gat tussen vrouwelijke en mannelijke auteurs groter is dan die daadwerkelijk is. En gaan we van alles ophangen aan die verschillen, waardoor we in stereotypen dreigen te gaan denken. Maar dat betekent dus niet dat verschillen volledig ontbreken.
Lezen met minder vooroordelen
Dat is wat mij betreft ook helemaal niet wenselijk of nodig – ik beargumenteer juist dat de vrouwelijke auteur met minder vooroordelen gelezen zou moeten worden, dat onderwerpen die men graag als ‘vrouwelijk’ bestempelt niet als minder literair gezien zouden moeten worden, omdat ze minder gemakkelijk exclusief aan dat vrouwelijke gender gekoppeld kunnen worden dan je zou denken. Dat we niet in de gaten hebben hoezeer we gender meenemen in het lezen en beoordelen van romans door vrouwen én mannen. Misschien is dit voor sommigen lood om oud ijzer, maar voor mij als wetenschapper is het een belangrijke nuance, dus wilde ik dat graag even preciezer neerschrijven.
En nu ga ik lekker even genieten van een week vrij.